: English
پاسخ به این پرسش ساده به نظر میرسد، اما وقتی به اعماق تاریخ پیشاتاریخ مینگریم، درمییابیم که «اولین جواهر» محصولِ خلاقیت گونههای انسانی مختلف بوده و نمیتوان آن را به یک فرد یا حتی یک قبیلهٔ مشخص نسبت داد. در عوض، شواهد باستانشناسی نشان میدهد که گونههای انسانی اولیه – از جمله نئاندرتالها و انسانهای خردمند (Homo sapiens)، در فواصل زمانی متفاوت به ساخت زیورآلات پرداختند.
نئاندرتالها: پیشگامان ناشناخته
در سالهای اخیر، محققان در غاری نزدیک شهر بیزموون مراکش مهرههای صدفی «Nassarius» با قدمت حدود ۱۴۲,۰۰۰ سال پیش (حدود ۱۴۲ هزار سال قبل) کشف کردهاند که نشان میدهد نئاندرتالها نیز توانایی سوراخکردن صدف و آویختن آن بهعنوان زیور را داشتهاند. این یافته موید آن است که نئاندرتالها، نهتنها در ابزارسازی ماهر بودند، بلکه مفاهیم نمادین و آرایشی را نیز درک میکردند.
انسانهای خردمند در آفریقا: ادامهٔ مسیر
تونس (اُرانیس)
در اورانیس (Ourranis) تونس، مهرههای Nassarius مربوط به حدود ۱۴۰,۰۰۰ سال پیش یافت شده است. این مهرهها بهوضوح سوراخ شده و بهعنوان گردنبند یا دستبند استفاده میشدند.
غار بلومبوس (Blombos)، آفریقای جنوبی
در بلومبوس، مجموعهای از مهرههای صدفی رنگآمیزیشده (با اوکر طبیعی) به قدمت حدود ۷۵,۰۰۰ سال پیش کشف شد که بیانگر علاقهٔ انسانهای خردمند به رنگآمیزی و تزئین زیورآلات است.
معنای «اولین» در باستانشناسی
در مطالعات پیشاتاریخ، هیچ نام یا چهرهٔ مشخصی بهعنوان «اولین جواهرساز» ثبت نشده است. آنچه امروز به آن «اولین جواهر» میگوییم، نتیجهٔ کار جمعی و تجربهٔ چندین گروه انسانی در بخشهای مختلف جهان بوده است:
- تنوع گونهای: هم نئاندرتالها و هم Homo sapiens در دورههای مختلف مهرهسازی میکردند.
- تنوع جغرافیایی: از شمال آفریقا (موراکو و تونس) تا سواحل جنوبی آفریقا (غار بلومبوس) و شاید جاهای دیگر که هنوز کشف نشدهاند.
- تکاملی بودن: احتمالاً هر گروه انسانی بهصورت مستقل به استفاده از زیورآلات پی برده و آن را به نسل بعد منتقل کرده است.
چرا نامی از «فرد» وجود ندارد؟
۱. دوران پیشادستنویسی: انسانهای اولیه ابزار نوشتاری نداشتند تا نامگذاری یا ثبت فردی را ممکن سازند.
۲. پراکندگی و ابداع مستقل: هر گروه انسانی در جغرافیای متفاوت ممکن است بهطور همزمان ولی مستقل به سوراخکردن صدف یا سنگ پرداخته باشد.
۳. آثار محدود: زیورآلات اولیه کوچک، آسیبپذیر و در بسیاری از نقاط تجزیه یا نابود شدهاند؛ بنابراین شناختِ جامع از همهٔ مکانها و زمانها هنوز ممکن نیست.
کلام آخر
بهطور خلاصه، «اولین جواهر» را نمیتوان به یک شخص یا قبیلهٔ خاص نسبت داد. مهرههای صدفی خردشده و سوراخدار که در سایتهای شمال و جنوب آفریقا با قدمت بیش از ۱۴۰ هزار سال پیش یافت شدهاند، گواه آنند که هم نئاندرتالها و هم انسانهای خردمند آغازگران ساخت زیورآلات بودند. این زیورها نمادی از میل بشر به زیباسازی خود و انتقال پیام نمادین میان افراد جامعهاند و سرآغازی بودند برای سدهها تحول و تکامل در هنر جواهرسازی.