تاج فرح پهلوی

تاج شهبانو فرح پهلوی یکی از شناخته شده ترین و باشکوه ترین جواهرات سلطنتی ایران است که در دوران پهلوی دوم ساخته شد. این تاج نه تنها یک قطعه جواهر بی نظیر، بلکه نماد مقام شهبانو و تاریخ تشریفات سلطنتی ایران در قرن بیستم به شمار می رود. در این مقاله تاریخچه ساخت تاج، اجزای آن، طراح، ارزش تقریبی، محل کنونی و ارزش تاریخی آن بررسی می شود.

تاج شهبانو

تاج شهبانو در آستانه مراسم تاجگذاری محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۴۶ شمسی ساخته شد. این نخستین بار در تاریخ رسمی ایران بود که برای همسر شاه تاجی مستقل ساخته و مراسم تاجگذاری برای او نیز برگزار می شد. طراحی و ساخت تاج، بر اساس دستور مستقیم شاه و با هدف ایجاد یک اثر سلطنتی مدرن اما ریشه دار در فرهنگ ایرانی صورت گرفت.

در ساخت این تاج از عناصر تاریخی معماری ایرانی به ویژه طرح قوس و برگ های بته جقه الهام گرفته شد. تاج همچنین دارای ارتفاع و حجم متناسب با تاج پادشاه بود تا هماهنگی کامل بصری و تشریفاتی بین دو تاج حفظ شود.

قیمت تاج فرح پهلوی

ارزش دقیق تاج فرح پهلوی قابل محاسبه مستقیم نیست زیرا این اثر در دسته جواهرات ملی قرار می گیرد و قیمت گذاری رسمی بر آن انجام نمی شود. با این حال برخی نکات نشان می دهد که این تاج یکی از گران ترین آثار جواهرسازی معاصر ایران است:

تعداد بسیار زیاد جواهرات استفاده شده
الماس های درشت و درجه یک
زمردهای کمیاب و سنگ های ارزشمند خاص
طراحی و اجرا توسط بهترین تیم طلاسازی و جواهرسازی عصر

برآوردهای غیر رسمی کارشناسان بازار جهانی جواهرات نشان می دهد که ارزش تقریبی تاج در صورت قیمت گذاری آزاد، می تواند از ۱۵ تا ۳۰ میلیون دلار یا حتی بیشتر باشد. البته ارزش تاریخی و فرهنگی تاج بیش از ارزش مادی آن است.

تاج فرح پهلوی کجاست

پس از انقلاب ۱۳۵۷ بسیاری از اشیای سلطنتی، از جمله تاج ها و جواهرات پهلوی، ضبط و تحت نظارت دولت قرار گرفت. تاج شهبانو اکنون همچنان در ایران و در مجموعه خزانه ملی جواهرات، تحت نگهداری بانک مرکزی ایران، قرار دارد.

این خزانه در تهران و در ساختمان بانک مرکزی واقع شده و امکان بازدید عمومی از آن، مانند گذشته، با شرایط محدود وجود دارد. تاج شهبانو بخشی از نمایش دائمی جواهرات ملی ایران است، اما گاهی بنا به دلایل امنیتی ممکن است در دوره هایی از ویترین خارج و به صورت غیرنمایشی نگهداری شود.

تاج فرح دیبا

تاج شهبانو فرح دیبا توسط جواهرساز مشهور فرانسوی ون کلیف اند آرپلز (Van Cleef & Arpels) طراحی شد. مدیریت طراحی این پروژه بر عهده Pierre Arpels بود و اجرای نهایی با همکاری کارشناسان ایرانی صورت گرفت.

خصوصیات مهم این تاج:

وزن تاج بیش از ۱ کیلوگرم
استفاده از صدها قطعه الماس، زمرد، یاقوت سرخ و یاقوت کبود
ترکیب سنگ های ارزشمند ایرانی
فرم کلی الهام گرفته از طراحی تاج های پادشاهی مدرن اروپا اما با هویت شرقی

یکی از مهم ترین ویژگی های این تاج این است که برخلاف تاج های سنگین قدیمی، مجهز به سازه داخلی سبک و قابل تنظیم است تا شهبانو بتواند در مراسم چند ساعته بدون مشکل آن را حمل کند.

مشخصات فنی تاج

در بررسی جواهرشناسی، مشخصات تاج فرح چنین گزارش شده:

بیش از ۳۰۰۰ قطعه سنگ قیمتی
شامل حدود ۳۶ الماس درشت، مهم ترین آنها الماسی ۱۵ قیراطی در مرکز تاج
استفاده گسترده از زمردهای با تراش قدیمی
پیاده سازی روی بدنه پلاتین و طلای سفید
طراحی متقارن با خطوط فرورفتگی و برجستگی سنگین

هدف از ساخت تاج

ساخت این تاج چند هدف اصلی داشت:

ایجاد نماد رسمی و تشریفاتی برای مقام شهبانو
ثبت مراسم تاجگذاری در تاریخ سیاسی ایران
نمایش شکوه فرهنگی و هنری ایران در مقیاس جهانی
تعریف هویت جدید برای سلطنت مدرن ایران

مراسم اولین نمایش تاج

تاج فرح پهلوی در ۴ آبان ۱۳۴۶ در کاخ گلستان تهران، در مراسم تاجگذاری شاه و شهبانو برای نخستین بار رونمایی شد. مراسم با حضور رهبران و نمایندگان کشورهای جهان و با پوشش کامل خبری رسانه های بین المللی انجام شد. تصاویر این مراسم در آن زمان بازتاب گسترده ای در جهان داشت و تاج جدید یکی از چشمگیرترین عناصر آن بود.

طراحی و سبک هنری تاج

طراح، تلاش کرده بود بین هنر کلاسیک ایرانی و سنت طراحی جواهر سلطنتی فرانسه پیوند برقرار کند. این ویژگی ها در ساخت تاج دیده می شود:

استفاده از الگوهای گیاهی ایرانی
رقابت بصری با تاج پادشاه اما نه تکرار آن
تاکید بر جلوه سنگ ها نه فلز زمینه
قرینه سازی کامل بر اساس اصول هارمونی

ارزش تاریخی تاج

تاج فرح پهلوی از نظر هنری و تاریخی ارزش های مهمی دارد:

آخرین تاج سلطنتی ساخته شده در تاریخ ایران
تنها تاج ساخته شده برای ملکه در تاریخ رسمی کشور
نمونه ای منحصربه فرد از کار مشترک هنرمندان ایرانی و برندهای اروپایی
نمونه باقیمانده از شکوه مراسم سلطنتی دوره پهلوی
بخشی از بزرگترین مجموعه جواهرات سلطنتی خاورمیانه

کلام آخر

تاج فرح پهلوی یکی از زیباترین و مهم ترین آثار جواهرسازی در تاریخ ایران است. این تاج نه تنها یک اثر فاخر با صدها قطعه الماس و زمرد کمیاب، بلکه نمادی ملموس از دوره پایانی سلطنت در ایران به شمار می رود. امروز تاج شهبانو در خزانه ملی جواهرات ایران نگهداری می شود و همچنان یکی از درخشان ترین آثار تاریخی، هنری و نمادین کشور محسوب می شود.